Vị thuốc ba kích

Tên gọi:

Cây Ba Kích còn có nhiều tên gọi dân gian khác nhau như: Ba Kích thiên, Diệp Liễu Thảo, Đan Điền Âm Vũ, Dây Ruột Gà…

Tên khoa học: Morinda officinalis How thuộc họ cây cà phê.

Cây Ba kích:

Mô tả:

Cây Ba Kích dạng thân leo, thân mảnh trên thân có nhiều lông mịn. Cây mọc thành bụi lớn và thường xuất hiện trong khu rừng có độ cao trung bình dưới 500m.  Lá cây mọc đơn có hình lưỡi mác thon dài, đuôi lá hình tròn hoặc hình trái tim. Phiến lá lớn có màu xanh mạ khi lá già chuyển màu trắng mốc, nâu tím khi bị khô.

Hoa nhỏ, màu trắng hoặc vàng. Hoa thường mọc ở đầu cành, đài hoa hình ống, cánh hoa mọc không đều. Hoa thường nở rộ vào tháng 5 – tháng 6. Tiếp đến sẽ là mùa quả vào tháng 8 – tháng 10. Quả có hình tròn, trên bề mặt phủ lông tơ, khi chín có màu đỏ thẫm.

Thu hái, sơ chế:

Cây Ba Kích có thể thu hoạch vụ đầu tiên sau 3 năm trồng. Thời gian thu hoạch thường diễn ra khi quả bắt đầu chín vào tháng 10 – tháng 11.

Sơ chế:

Rễ sau khi loại bỏ bùn đất bám xung quanh thì tiếng hành rửa sạch. Sau đó phơi ráo nước.

Dùng dao khứa vào lõi của củ dược liệu này. Tác nhẹ nhàng lấy phần thịt và rút bỏ phần lõi.

Lưu ý có thể dùng phần thịt củ Ba Kích để ngâm rượu còn phần lõi thì loại bỏ.

Bộ phận dùng:

Cây Ba Kích có phần rễ, hoa, lá, quả đều có thể  dùng làm thuốc. Tuy nhiên rễ cây là bộ phận được sử dụng nhiều nhất.

Vị thuốc ba kích:

Mô tả dược liệu:

Rễ cây Ba Kích có hình trụ tròn, độ dài phụ thuộc vào kích thước của cây. Mỗi củ có đường kính từ 1 – 3 cm.

Bên ngoài lớp vỏ cứng, sần sùi có màu vàng xám, vỏ nhăn có vân dọc.

Phần lõi bên trong rễ cây có màu hồng nhạt với tâm màu nâu vàng.

Trong Đông Y rễ cây Ba Kích thường được sấy khô, cắt thành đoạn ngắn trước khi dùng làm thuốc.

Bào chế:

+ Theo Lý Thời Trân: Rửa sạch Ba kích, bỏ lõi thái nhỏ sấy khô dùng.

+ Ngâm với rượu 1 đêm cho mềm, xắt nhỏ, sấy khô, để dành dùng (Bản Thảo Cương Mục).

+ Diêm Ba Kích: Trộn Ba Kích với nước Muối (20g Muối cho 1kg Ba Kích), cho vào chõ, đồ, rút lõi, phơi khô (Trung Dược Đại Từ Điển)

+ Rửa sạch, ủ mềm, bỏ lõi, thái nhỏ rồi tẩm rượu 2 giờ, sao qua hoặc nấu thành cao lỏng [1ml = 5g] (Phương Pháp Bào chế Đông Dược Việt Nam).

Bảo quản:

Để nơi khô ráo, kín, không được để lâu, vào mùa mưa thỉnh thoảng sấy chống mối mọt.

Thành phần hóa học:

Theo các nhà khoa học trong cây Ba Kích có chứa nhiều thành phần hóa học rất tốt cho sức khỏe con người: Rubiadin: Rubiadin-1-Methylether, Gentianine, Choline, Trigonelline, Carpaine, Gitogenin, Tigogenin, Quercetin, Luteolin, Vitamin B1, Vitamin C, Phytosterol, Acid hữu cơ.

Tác dụng dược lý:

+ Tăng sức dẻo dai:

+ Tăng sức đề kháng:

+ Chống viêm

+ Nước sắc Ba Kích có tác dụng làm tăng co bóp của chuột và hạ huyết áp

Ba kích theo Đông y:

–        Tính vị: Vị cay, ngọt, tính hơi ấm

–        Quy kinh: Vào kinh Tỳ, Can và Thận

–        Tác dụng: Cường dương, bổ trung tiêu, điều huyết mạch ích tinh

–        Chủ trị: Mạnh gân cốt, trị di mộng tinh, trị phong, trị liệt dương.

–        Cách dùng:

Liều dùng: 6-12g dạng thuốc thang. Có thể ngâm rượu hoặc nấu thành cao, làm thành hoàn, tán…

• Kiêng kỵ:

  +  Những người bệnh tướng hỏa quá thịnh, âm hư hỏa vượng, đại tiện bón, tiểu đỏ, miệng đắng, mắt mờ, mắt đau, bứt rứt, khát nước, cấm dùng (Bản Thảo Kinh Sơ).

 + Âm hư, tiết tinh (do hỏa động), tiểu tiện không thông, miệng lưỡi khô, táo bón, kiêng dùng(Đắc Phối Bản Thảo).

 + Âm hư hỏa vượng, cấm dùng (Trung Dược Đại Từ Điển).

 + Người âm hư và bệnh tim không dùng (Trung Dược Học).

 + Âm hư hỏa vượng, táo bón: không dùng

Bài thuốc:

+ Bài thuốc lợi tiểu: Ba Kích thiên, Ích Trí Nhân, Tang Phiêu Phiêu, Thỏ Ty Tử.

+ Bài thuốc trị liệt dương cho nam giới: Ba Kích: 3kg, Ngưu Tất Sống: 3kg, 5l rượu.

Rửa sạch, để ráo nước tất cả các nguyên liệu.

Ngâm các nguyên liệu với nhau trong khoảng 3 tháng.

Uống trực tiếp sau mỗi bữa ăn để điều trị yếu sinh lý, rối loạn cương dương ở nam giới, Nên dùng liên tục trong thời gian 2 – 3 tháng để thấy hiệu quả rõ rệt.

+ Bài thuốc chữa đau mỏi xương khớp: Ba Kích thiên: 60g, Ngưu Tất: 120g, Khương Hoạt: 60g, Quế Tâm: 60g, Ngũ Gia Bì: 60g, Đỗ Trọng bỏ vỏ, sao vàng: 80g, Can Khương: 60g, Mật ong: 100ml.

Tán nhỏ các nguyên liệu thành bột.

Trộn với mật ong và vo thành viên nhỏ.

Mỗi lần dùng 10 viên kết hợp với rượu sẽ có công dụng làm giảm đau nhức xương khớp hiệu quả.

+ Bài thuốc bổ thận tráng dương, dưỡng sắc đẹp: Củ Ba Kích đã sơ chế và rửa sạch 60g, Cam Cúc hoa 60g, Câu Kỷ Tử 30g, Phụ Tử 20g, Thục địa 46g, Thục Tiêu 30g.

Tán mịn các thảo dược sau đó ngâm với 3 lít rượu từ 2 – 3 tháng. Nên uống rượu lúc đói. Uống trước bữa ăn 15 – 20 phút, mỗi lần 20ml.