Chi tử

Tên gọi

• Tên khác: Sơn chi tử, Sơn chi, Quả dành dành, Tiên chi, Mộc ban, Trư đào, Lục chi tử, Dành dành, Hoàng hương ảnh tử.

• Tên khoa học: Gardenia jasminoides ellis

• Họ khoa học: Cà phê (danh pháp khoa học: Rubiaceae)

Cây Chi tử

Mô tả cây thuốc

Dành dành là loại cây nhỏ, thân nhẵn. Lá mọc đối xứng hoặc mọc vòng 3, phiến lá hình bầu dục dài hoặc hình thuôn trái xoan, gân lá mảng và nổi rõ.

Hoa dành dành có màu trắng, mùi rất thơm, mọc đơn độc ở đầu cành. Quả có 6 – 7 cạnh dọc, hình thuôn bầu dục chứa nhiều hạt dẹt bên trong. Cây ra hoa vào tháng 4 – 11 và sai quả vào tháng 5 – 12 hằng năm.

Thu hái, sơ chế

Vào sau tiết Hàn lộ hàng năm, quả chín liên tục, lúc này vỏ quả ngả dần thành màu vàng lá có thể hái được, hái quả sớm hay quá muộn đều có thể ảnh hưởng tới phẩm chất, nên hái bằng tay, ngắt bỏ cuống quả và loại bỏ tạp chất. Đem đồ hoặc luộc đến khi hạt hơi phồng lên, lấy ra bỏ vỏ lấy hạt đem phơi hoặc sấy khô.

Bộ phận dùng

Quả của cây.

Vị thuốc Chi tử

Mô tả vị thuốc

+ Quả Chi tử khô hình trứng hoặc bầu dục, hai đầu nhỏ dần khoảng 15-18mm không tính dài khô ở đỉnh, thô khoảng 9-12m, phấn trên có 6 lá đài tồn tại, teo hình mũi mác, nhỏ dài thường không toàn vẹn, vỏ quả ngoài cấu thành bởi hai đài liền tồn tại, chung quanh có 6 cạnh dọc hình sợi, phần dưới có gốc tàn cuống quả. Vỏ ngoài màu vàng đỏ hoặc nâu hơi bóng mượt, có nhiều gân nhỏ, và quả chất cứng mỏng, nửa trong suốt, trong có hai buồng gồm nhiều hạt hình tròn trứng, dẹt, phẳng, vỏ hạt màu đỏ vàng, ngoài có vật chặt dính đã khô, giữa chúng liên kết thành khối hơi có mùi thơm đặc biệt.

+ Chi tử lấy loại nhỏ, vỏ mỏng màu vàng đỏ là thượng phẩm. Thường dùng loại mọc ờ vùng rừng núi, quả nhỏ chắc nguyên quả, vỏ mỏng vàng, trong đỏ thẫm có nhiều hạt, thơm khô không mốc mọt, không lẫn tạp chất là tốt. Còn Chi tử nhân là hạt đã được bóc sạch vỏ quả, màu nâu vàng hay đỏ hồng, không vụn nát là tốt

Bào chế

Có 2 cách chế biến là sao vàng và phơi khô, tùy thuộc theo cách chế biến mà hạt chi tử có công dụng khác nhau.

• Trái chi tử sau khi hái về ta bỏ tai và vỏ, chỉ lấy mỗi hạt, ngâm với nước cam thảo chừng 1 đêm. Sau đó vớt ra, phơi khô, tán nhiễn thành bột.
• Chi tử dược liệu chủ trị các bệnh thượng tiêu, trung tiêu thì dùng cả vỏ và rửa sạch rồi đem đi sao vàng. Sao đen khi trị bệnh huyết đen.

Sau khi thu hái quả về thì sấy khô ngay để tránh tình trạng nấm mốc.

• Hoặc lấy quả chi tử chín kẹp lẫn với phèn chua, cho vào nước sôi nấu chừng 15 phút, sau đó vớt ra phơi khô, hay sấy khô cho thật giòn.

Bảo quản

Nơi khô ráo và thoáng mát.

Thành phần hóa học

Vị thuốc chi tử có chứa các thành phần hóa học sau: Geniposide, Gardenoside, Shanzhiside, Deacetylaspelurosidic acid, Chlorogenic acid, Crocetin, Genipin-1-Gentiobioside, Methyl Deacetylaspelurosidate,…

Tác dụng dược lý

• Tác dụng giải nhiệt: Nước sắc chi tử có tác dụng ức chế trung khu sản nhiệt, tác dụng giống như vị Hoàng liên, Hoàng cầm nhưng yếu hơn

• Tác dụng lợi mật: Chi tử làm tăng tiết mật. Thực nghiệm chứng minh trên súc vật sau khi thắt ống dẫn mật thấy Chi tử có tác dụng ức chế không cho Bilirubin trong máu tăng. Dịch Chi tử làm tăng co bóp túi mật

• Tác dụng cầm máu: Chi tử sao cháy thành than có tac dụng cầm máu

• Tác dụng kháng khuẩn: In vitro, nước sắc Chi tử có tác dụng ức chế trực khuẩn lỵ, tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh

• Tác dụng an thần: Nước sắc chi tử có tác dụng trị mất ngủ trong các bệnh viêm nhiễm do sốt cao làm não xung huyết và hưng phấn thần kinh. Thực nghiệm cũng chứng minh nước sắc kiệt Chi tử có tác dụng an thần đối với chuột trắng

• Tác dụng hạ huyết áp: Trên súc vật thực nghiệm chứng minh rằng nước sắc Chi tử có tác dụng hạ áp

• Trên động vật thực nghiệm, thấy nước sắc chi tử có tác dụng ức chế tế bào ung thư trong nước bụng

Chi tử chữa bệnh

Tính vị, Quy kinh

Vị đắng, tính hàn, không có độc. Quy vào kinh Vị, Can, Tâm và Phế.

Tác dụng

Thanh nhiệt ở thượng tiêu, lợi thấp, thanh uất nhiệt ở phần huyết, lương huyết, giải độc, minh mục, tiêu khát, thông tiêu, sát trùng.

Chủ trị

Mất ngủ, tiểu không thông, buồn phiền, bứt rứt, uất hỏa trong bỉ phổi, đau tim, ngộ độc Ngọc chi hoa, trúng độc,…

Cách dùng

Vị thuốc chi tử thường được dùng trong bài thuốc sắc ở dạng dùng sống, sao vàng và sao đen. Liều dùng từ 8 – 20g/ ngày

Kiêng kị

Tỳ hư, tiêu chảy, tỳ vị hư hàn mà không có thấp nhiệt, uất hỏa: cấm dùng

Bài thuốc

• Trị sau khi bị thương hàn có mồ hôi ra, mửa, ngủ không được, bứt rứt không yên

Chi tử 14 trái, Hương xị 4 chén, sắc uống

• Trị chảy máu cam

Sơn chi tử, sao cháy đen, thổi vào mũi nhiều lần có hiệu quả

• Trị tiểu tiện không thông

Chi tử 14 quả, Tỏi (loại 1 tép) 1 củ, 1 chút muối, gĩa nát, dán vào chỗ rốn và bọng đái một chốc sẽ thông ngay

• Trị tiểu gắt, tiểu buốt, tiểu ra máu

Sơn chi sống tán bột, Hoạt thạch, lượng bằng nhau, uống với nước Hành

• Trị đại tiện ra máu tươi

Chi tử nhân, sao cháy đen, uống 1 muỗng với nước

• Trị tiêu ra máu do độc rượu

Sơn chi gìa, sấy khô, tán bột, uống với nước ở giữa lòng sông

• Trị tiêu ra máu do nhiệt độc

Chi tử 14 trái, bỏ vỏ, gĩa nát, tán bột, trộn mật làm viên, to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần uống 3 viên, ngày 3 lần, có thể uống với nước

• Trị kiết lỵ lúc sinh

Chi tử tán bột, uống với rượu nóng, lúc đói, mỗilần một muỗng canh, bệnh nặng uống không quá 7 lần

• Trị phụ nữ bị phù do thấp nhiệt khi có thai:

Sơn chi tử 1 chén, sao, tán bột. Mỗi lần uống 8 – 12g với nước cơm hoặc làm viên uống

• Trị phù thủng do nhiệt

Sơn chi tử nhân, sao, nghiền. Mỗi lần uống 12g với nước cơm. Nếu nhiệt ở thượng tiêu thì dùng luôn cả xác).

• Trị hoắc loạn chuyển gân, chuột rút, bụng ngực căng đầy, chưa nôn và tiêu được

Chi tử 27 trái, tán bột, uống với rượu nóng

• Trị trong bụng đau xóc do lạnh và nóng xung đột nhau, ăn uống không được

Sơn chi tử, Xuyên ô đầu, 2 vị bằng nhau, tán bột, hồ với rượu làm viên to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần uống 15 viên với nước Gừng sống. Nếu đau ở bụng dưới thì uống với nước Hồi hương

• Trị đau nóng ở vùng dạ dày

Sơn chi tử lớn 7 – 9 trái, sao đen, sắc với 1 chén nước còn 7 phân, uống với nước Gừng sống. Nếu không bớt thì dùng với 4g Huyền minh phấn thì ngưng ngay

• Trị bệnh về khí của Ngũ tạng, bổ âm huyết:

Chi tử sao đen, tán bột, sắc với Gừng sống uống

• Trị bệnh thi chú, đau xóc lên tim ngực liên tục

Chi tử 21 trái, đốt, tán bột, uống với nước

• Trị sốt cao sau khi ăn hoặc sau khi giao hợp đau muốn chết

Chi tử 30 trái, nước 3 thăng. Sắc còn 1 thăng, uống cho ra mồ hôi

• Trị trẻ nhỏ bứ rứt, nổi cuồng, tích nhiệt ở dưới, mình nóng phát cuồng, hôn mê, không ăn

Chi tử 7 trái, Đậu xị 20g. Sắc với 1 chén nước còn 7 phân, uống vào công hiệu ngay, có thể mửa

• Trị bàn trường điếu khí

Đào nhân 20g, 1 chút Thảo ô đầu, tất cả sao qua rồi bỏ Ô đầu đi, thêm Bạch chỉ 4g. Tán bột, mỗi lần uống 2g với rượu Hồi hương và Hành trắng

• Trị mắt đỏ kèm táo bón

Sơn chi tử 7 trái, dùi lỗ, nướng chín, sắc với 1 thăng nước còn nửa thăng, bỏ bã, đồng thời cho vào 12g bột Đại hoàng, uống

• Trị ăn vào mửa ra ngay

Chi tử 20 trái, sao qua, bỏ vỏ, sắc uống

• Trị đầu đau do phong đàm không chịu nổi

Chi tử (bột), trộn mật, ngậm trên lưỡi, hễ nôn ra là bớt

• Trị mũi nổi hột thịt đỏ như mũi sư tử

Chi tử sao, tán bột, cùng với sáp vàng làm viên bằng viên đạn lớn. Mỗi lần dùng 1 viên, nhai nhỏ với nước trà, ngày 2 lần. Kiêng rượu, thức ăn chiên, xào

• Trị mũi nổi hột thịt đỏ như mũi sư tử

Sơn chi, Tang bạch bì, Hoàng cầm, Cam thảo, Cát cánh, Ngũ vị tử, Can cát, các vị bằng nhau, sắc uống (Bản Sự phương).

• Trị đơn độc do hỏa nhiệt

Chi tử nhân, đốt, tán bột, trộn nước tẩm vào

• Trị phỏng chưa phát ra

Chi tử nhân, đốt, tán bột, trộn với dầu mè, đắp, băng lại

Trị lở ngứa trong mí mắt

Chi tử, đốt, tán bột, xức vào

Trị sưng đau do gãy xương

Chi tử gĩa nát, trộn với Bạch miến, đắp vào

Trị chó dại cắn

Chi tử bì (đốt, tán bột), Thạch lưu hoàng, 2 vị bằng nhau, tán bột xức vào

• Trị phỏng do nhiệt

Chi tử, tán bột, trộn với lòng trắng trứng gà, phết lên chỗ đau

• Trị thương hàn thấp nhiệt sinh ra vàng úa, bụng lớn dần

Chi tử 14 trái, Nhân trần 240g, Đại hoàng 120g, 1 đấu nước. Trước hết sắc Nhân trần giảm 6 phần rồi bỏ cả 2 vị vào sắc còn 3 thăng, chia làm 3 lần. Khi nào tiêu thông như nước Bồ kết (có khi đỏ), uống một đêm thì giảm, màu vàng khè trên da tự nhiên theo nước tiểu mà ra hết

• Trị vàng da, mình nóng

Sơn chi, Cam thảo, Hoàng bá sắc uống (Chi Tử Hoàng Bá Thang )

• Trị sau khi bị thương hàn sinh đầy bụng, bứt rứt, nằm ngồi không yên, mửa ra thì đỡ

Sơn chi, Hậu phác, Chỉ thực, sắc uống (Chi Tử Hậu Phác Thang )

• Trị vàng da vì dùng nhiều rượu sinh nóng người

Sơn chi, Nhân trần cao, Hoạt thạch, Xa tiền tử, Tần giao, Hoàng liên thảo, Mục túc, các vị bằng nhau, sắc uống

• Trị chảy máu cam, mửa ra máu do huyết nhiệt, lỵ ra máu, huyết ra lai rai

Chi tử 16g, Hoàng cầm 12g, Bạch mao căn 20g, Tri mẫu 12g, Cát cánh 8g, Cam thảo 4g, Trắc bá diệp 12g, Xích thược 12g, sắc uống (Lương Huyết Thang )

• Trị bàng quang viêm cấp tính, tiểu ra máu

Chi nhân 16g, Mao căn 20g, Đông quỳ tử 12g, Cam thảo 8g, sắc uống (Chi Tử Nhân Tán )

• Trị viêm gan vàng da cấp tính do thấp nhiệt, nóng nảy trong ngực, tiểu vàng, tiểu đỏ, vàng toàn thân

Chi tử 16g, Hoàng bá 12g, Cam thảo 4g, sắc uống

Nơi mua bán vị thuốc CHI TỬ đạt chất lượng ở đâu?

Trước thực trạng thuốc đông dược kém chất lượng, nguồn gốc không rõ ràng,… xuất hiện tràn lan trên thị trường, làm ảnh hưởng tới hiệu quả điều trị cũng như ảnh hưởng tới sức khỏe của bệnh nhân. Việc lựa chọn những địa chỉ uy tín để mua thuốc đông dược là rất quan trọng và cần thiết. Vậy khách hàng có thể mua vị thuốc CHI TỬ ở đâu?

CHI TỬ là vị thuốc nam quý, được sử dụng rộng rãi trong YHCT. Hiện tại hầu hết các cửa hàng thuốc đông dược, phòng khám đông y, phòng chẩn trị YHCT… đều có bán vị thuốc này. Tuy nhiên người mua nên chọn những địa chỉ có uy tín, đảm bảo chất lượng, có giấy phép hoạt động để mua được vị thuốc đạt chất lượng.

Với mong muốn bệnh nhân được sử dụng những loại dược liệu đúng, chất lượng tốt, phòng khám Đông y An Chánh Kiện Khang  không chỉ là đia chỉ khám chữa bệnh tin cậy, uy tín chất lượng mà còn cung cấp cho khách hàng những vị thuốc đông y (thuốc nam, thuốc bắc) đúng, chuẩn, đạt chất lượng cao. Các vị thuốc có trong tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam đều được nghành y tế kiểm nghiệm đạt chất lượng tiêu chuẩn.

Vị thuốc CHI TỬ được bán tại Phòng khám là thuốc đã được bào chế theo Tiêu chuẩn ACKK.

Giá bán vị thuốc CHI TỬ tại Phòng khám Đông y An Chánh Kiện Khang  : 150.000vnd/1kg Tùy theo thời điểm giá bán có thể thay đổi.

+ Khách hàng có thể mua trực tiếp tại địa chỉ phòng khám: 2/76 Trung Văn Nam Từ Liêm Hà Nội

+ Mua trực tuyến: Thuốc được chuyển qua đường bưu điện. Khi nhận được thuốc khách hàng thanh toán tiền COD.