BẠCH BIỂN ĐẬU

1. Tên gọi: Bạch biển đậu

• Tên gọi khác: Đậu ván trắng, Đậu ván, Trà đậu, Sao biển đậu, Bạch mai đậu.

• Tên khoa học: Dolichos Lablab Lin. Họ: Đậu (danh pháp khoa học: Fabaceae)

2. Cây đậu ván:

Bạch biển đậu là hạt già sấy hoặc khô của cây đậu ván

– Mô tả:

Đậu ván là loài thực vật dây leo, có thể sống từ 1 – 3 năm, chiều dài khoảng 4 – 5m. Thân cây hơi có lông, hình trụ, bề mặt hơi có rãnh, màu xanh và đường kính nhỏ. Lá kép, mỗi lá gồm có khoảng 3 lá chét, phiến lá chét hình xoan, lá thường mọc so le. Mặt trên lá thường không có lông, mặt dưới có lông phủ ngắn. Hoa mọc thành chùm, thường mọc ở đầu cành hoặc ở kẽ lá, hoa thơm và có màu trắng hoặc tím.

Quả đậu dài khoảng 6cm, dẹt và bên trong chứa 4 – 5 hạt có màu nâu, trắng, vàng hoặc đen. Cây ra hoa vào tháng 4 – 5 và sai quả vào tháng 9 – 10.

– Thu hái, sơ chế:

Thu hái khi quả chín, thường là vào tháng 9 – 10 kéo dài đến mùa đông. Loại hạt được chọn làm thuốc phải là hạt trắng, cứng chắc và không sâu mọt.

Sau khi tách hạt ra khỏi quả, có thể bào chế dược liệu theo những cách sau đây:

• Sử dụng hạt nguyên, đem phơi khô để dùng dần, khi dùng thì giã dập và bỏ vào thuốc thang.
• Để nguyên cả vỏ, đem sao cho chín và dùng. Hoặc trụng với nước sôi cho tróc vỏ, rồi dùng đều được.
• Đem hạt rửa sạch, để ráo nước rồi sao qua cát cho khỏi cháy. Khi dùng thì giã dập và bỏ vào thuốc thang.

– Bộ phận dùng:

Hạt và hoa của cây đậu ván được sử dụng để làm thuốc, trong đó hạt được sử dụng nhiều hơn.

3. Vị thuốc bạch biển đậu:

– Mô tả dược liệu:

Bạch biển đậu hạt hình trứng tròn, hai bên trái phải hơi dẹt. Dài khoảng 3,5-4 phân, rộng khoảng 3,5 phân, dày khoảng 2 phân, vỏ hạt màu trắng ngà, có khi có chấm đen, nhẵn, hơi bóng, ở mép có cạnh tù màu trắng nổi lên đó là mầm rốn hình lưỡi liềm dài khoảng 3-4 phân. Bóc đi bỏ hạt có nhân hạt màu vàng sữa, vị nhạt, khi nhai có mùi vị đặc biệt của loài đậu.

– Bào chế:

Theo Trung Dược Đại Tự Điển: Lấy hạt Biển đậu có vỏ cứng , để nguyên cả vỏ, sao chín, dùng. Có khi tẩm vào nướcsôi cho tróc vỏ, bỏ hết vỏ, dùng.

Theo Việt Nam:

+ Thường dùng thứ hạt nguyên, có sống, khi bốc thuốc thang thì gĩa dập.

+ Dùng chín: Rửa, để ráo nướcrồi sao qua cát để khỏi cháy, khi bốc thuốc thang thì gĩa dập.

– Bảo quản:

Bảo quản ở nơi thoáng mát, khô ráo, tránh ẩm và ánh nắng mặt trời.

– Thành phần hóa học:

Vị thuốc bạch biển đậu có chứa thành phần hóa học đa dạng, bao gồm Vitamin B1, Maltose, Glucose, Sucrose, Oleic acid, tinh dầu 0.62%, Glucid 10%, nước 82.4%, Tryptophan, Vitamin C, Tyrosin, Dolichosteron, Homodolichosteron, Homodolicholid, 6-Deoxycastaseron, Galactosyl-Arabinose,…

– Tác dụng dược lý:

+ Kháng Vi Sinh Vật: 100% dịch chiết Bạch biển đậu có tác dụng ức chế khuẩn lỵ. Dùng dịch chiết chích cho chuột nhắt trắng cho thấy chất SK (Đa lựu) có tác dụng kháng lỵ độc (Trung Dược Dược Lý Độc Lý Dữ Lâm Sàng).

+ Giải Độc: Có tác dụng chống bị ngộ độc thức ănmà sinh ra nôn mửa, dạ dày viêm cấpvà ruột viêm cấp tính. Giải độc rượu, trúng độccá Nóc [Hà Đồn] (Trung Dược Dược Lý Độc Lý Dữ Lâm Sàng).

4. Bạch biển đậu trong đông y:

– Tính vị: Vị ngọt, hơi ôn, không có độc

– Quy kinh: Quy vào kinh Vị và Tỳ.

– Tác dụng: Kiện Tỳ dưỡng Vị, hạ nhiệt, hóa thấp.

– Chủ trị: Ăn uống không ngon miệng, đi lỏng hoặc ỉa chảy lâu không cầm, háo miệng, muốn uống nước, khi thiểu mệt mỏi bải hoải và viêm gan mạn tính, sa dạ dày, viêm đại tràng mạn tính, suy nhược thần kinh, rối loạn dinh dưỡng v.v…

– Cách dùng:

+ Liều dùng: Ngày dùng 8-12g dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột, hay nấu canh.

+ Kiêng kỵ: Đang bị chứng thương hàn, hoặc có ngoại tà cấm dùng (Trung Dược Học).

Trường vị có trệ, không dùng (Đông Dược Học Thiết Yếu).

– Bài thuốc:

+ Trị thổ tả:

Bạch biển đậu, Hương nhu mỗi thứ 40g,sắc với6 chén nước còn lại 2 chén chia ra uống (Thiên Kim Phương).

+ Trị tiêu chảy do Tỳ hư:

Đảng sâm, Bạch truật, Phục linh, Cam thảo mỗi thứ 1280g, Liên nhục, Ý dĩ nhân, Sa nhân, Cát cánh mỗi thứ 640g,Bạch biển đậu 960g, Tất cả tán bột, mỗi lần uống 12g, ngày 2-3 lần, uống với nước sắc Đại táo (Sâm Linh Bạch Truật Tán – Hòa Tễ Cục phương).

+ Trị tiểu đường, khát nước:

Bạch biển đậu, ngâm nước, bỏ vỏ, nghiền nhỏ, trộn với mật ong và nước sắc của Thiên hoa phấn làm viên bằng hạt Ngô đồng, lấy kim bạc bọc ngoài làm áo, mỗi lần uống 20-30 viên với nước sắc Thiên hoa phấn, ngày 2 lần. Cữ thứcăn nóng, chiên xào, rượu, đàn bà. Sau đó dùng tiếp thuốc tư bổ thận (Nhân Tôn Đường phương).

+ Trị xích bạch đới:

Bạch biển đậu sao tán bột, mỗi lần uống 8g,với nước cơm (Vĩnh Loại Kiềm phương).